ارگ بم، بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان، یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین شاهکار‌های تاریخی ایران زمین به شمار می‌آید. پیشینیان این مجموعه‌ی تاریخی عظیم را روی صخره‌ای در نزدیکی شهر بم در ۱۹۳ کیلومتری جنوب غربی کرمان ساخته اند.

سازندگان این بنای کهن، آن را بالای صخره‌ای بزرگ، در جنوب رودخانه‌ی پشت‌رود (رودخانه‌ی بم) بنا کردند. امروزه از رودخانه‌ی پشت‌رود به عنوان یکی از خیابان‌های میان‌شهری استفاده می‌شود. ارگ بم به عنوان عضوی از مجموعه‌ عظیم تاریخی است که در بین چندین بنای تاریخی دیگر قرار گرفته است.

تاریخچه

 تاریخچه شکل گیری این ارگ تاریخی بین دوره های اشکانی و حتی قبل از آن در دوره هخامنشی اختلاف نظر وجود دارد اما اغلب بناهای آن که در زمان قبل از زلزله برپا بودند به دوره تیموری تا قاجار نسبت داده می شود. با این وجود بخشهایی همانند ایوان مسجد جامع با مقیاس متفاوت و عظیم خود دوره های  سامانیان و سلجوقیان را یادآوری می کنند. 

این ارگ عظیم که در مسیر جادهٔ ابریشم قرار دارد سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده‌است و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت.

زلزله سال 1382 در بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان باز سازی آن شرکت کردند. ژاپن، ایتالیا و فرانسه جز کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژه‌ای با بودجه‌ای در حدود ۵۰۰۰۰۰ یورو جهت مرمت و استحکام بخشی برج شماره یک در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد. این پروژه که با همکاری گروهی از کارشناسان ایتالیایی و ایرانی انجام شد در تابستان ۱۳۹۰ به پایان رسید.

معماری

مجموعه‌ی ارگ بم، در واقع دژی عظیم است که در مرکز آن، ارگ قرار گرفته است. مساحت ارگ بم نزدیک به ۱۸۰ هزار متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی ۷ متر و طول ۱۸۱۵ متر احاطه شده‌است. ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شده‌است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد. حدود ۶۷ برج در سطح شهر باستانی بم پراکنده شده‌ است. هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمی‌توانست وارد شود. ساکنان می‌توانستند زندگی خود را در دوره‌های طولانی ادامه دهند زیرا به چاه آب، باغ‌ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند.

از مهم‌ترین نکاتی که در مورد معماری و ساخت این سازه‌ی بی مانند خشتی وجود دارد، دو بخشی بودن این مجموعه‌ی عظیم است؛ بخش حکومتی و بخش رعیت‌نشین که هر بخش از ویژگی‌های منحصر بفردی برخوردار است. بخش حکومتی از قسمت‌هایی مانند دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آبی به عمق ۴۰ متر و اصطبل ساخته شده است. مصالحی که در ساخت ارگ مورد استفاده قرار گرفته است، عمدتا از خشت خام، ملات، گل رس و کاه و در مواردی بسیار نادر لاشه‌ی سنگ، آجر و تنه‌ی درخت خرما است. شاید به دلیل ساختمان عظیم ارگ که به عنوان مرتفع‌ترین بخش مجموعه‌ نیز محسوب می‌شود، تمامی این بنای تاریخی را به ارگ بم نامگذاری کرده‌اند.

بخش رعیت‌نشین نیز که در اطراف بخش حکومتی قرار دارد، شامل ورودی اصلی شهر، عمارت‌های عمومی مانند مدرسه و مکان‌هایی برای ورزش ساکنین، بازار که به مسیر اصلی ورودی شهر به دژ منتهی شده و حدود ۴۰۰ خانه است. در بین خانه‌های موجود در این بخش، سه سبک در ساخت آن‌ها وجود دارد که در نوع خود جالب توجه است. خانه‌هایی کوچک که تنها از دو تا سه اتاق برخوردار هستند و به نظر می‌رسد مجموعه‌ی ارگ بم برای قشر فقیر در نظرگرفته شده است. خانه‌هایی با وسعتی بزرگ‌تر و تعداد اتاق‌هایی بیشتر که شامل سه الی چهار اتاق می‌شود. پر واضح است که این نوع خانه‌ها برای قشر متوسط ساخته شده است. برای  برخی از این خانه‌ها، ایوان نیز تعبیه شده است.

و اما عمارت‌هایی مجلل با تعداد اتاق‌هایی بیشتر که احتمالا به دلیل فصول مختلف سال، در قسمت‌های مختلف ساخته شده‌اند. این ساختمان‌ها به همراه حیاطی بزرگ و طویله‌ای که برای استقرار حیوانات ایجاد می‌شدند، سومین سبک از خانه‌های واقع در بخش رعیت نشین ارگ تاریخی بم، به شمار می‌آیند. البته تعداد کمی از این خانه‌ها در مجموعه‌ی ارگ بم وجود دارد که می‌توان به خانه‌ی سیستانی‌ها و خانه‌ی یهودیان اشاره کرد. همچنین ۶۷  برج در سطح شهر باستانی بم به صورت پراکنده ساخته شده است. ارگ در مرکز شهر نظامی قرار گرفته است؛ درست در جایی که به جهت امنیتی از عالی‌ترین نقطه‌ی دیدبانی برخوردار است.

آب و هوا

آب و هوای بم گرم و خشک است اما به علت مجاورت با کویر آب و هوای متغیری دارد، به ‌طوری‌که گاهی اوقات در تابستان‌ها گرم‌ترین و در زمستان‌ها سردترین نقطه کشور گزارش شده‌است.

مسیر دسترسی

ارگ تاریخی بم در استان کرمان، و در 190 کیلومتری شهر کرمان قرار دارد.

ماشین شخصی

تهران در فاصله 1165 کیلومتری (12 ساعت 15 دقیقه ) ارگ بم قرار دارد، در مسیر از شهرهای قم، کاشان، میبد، یزد و رفسنجان عبور کرد. شیراز در فاصله 750 کیلومتری (8 ساعت 30 دقیقه ) ارگ بم قرار دارد، در مسیر از شهر‌های بردسیر، سیرجان و استبهان عبور کرد. اصفهان در فاصله  865 (9 ساعت 20 دقیقه) ارگ بم قرار دارد، در مسیر باید از شهرهای فسا، نی ریز و سیرجان عبور کرد.

پایانه مسافربری:

ترمینال کرمان در فاصله 198 کیلومتری (2 ساعت 25 دقیقه ) ارگ بم قرار دارد.

فرودگاه:

فرودگاه بین‌المللی آیت‌الله هاشمی‌ رفسنجانی کرمان در فاصله 210 کیلومتری (2 ساعت 30 دقیقه ) ارگ بم قرار دارد.

راه آهن

ایستگاه راه‌آهن کرمان در فاصله 196 کیلومتری (2 ساعت 20 دقیقه ) ارگ بم قرار دارد