فلک الافلاک نام قلعه‌ای تاریخی در مرکز خرم آباد است که بر روی تپه ای قدیمی بنا شده و از شکوه و صلابت بسیاری برخوردار است. این قلعه از شرق و جنوب غربی به رودخانه خرم آباد، از غرب به خیابان و محله دروازه برجی و از سمت شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می شود. دژ فلک الافلاک مظهر فرهنگ و تاریخ منطقه لرستان به شمار می رود. امروزه این بنا از مهم ترین آثار تاریخی و گردشگری شهر خرم آباد است که به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تاریخچه بنا

قدمت این قلعه به دوره ساسانیان (سال ۶۵۱ میلادی)می‌رسد. ساسانیان شهری با نام شاپورخواست در حدود منطقه کنونی خرم‌آباد ساختند که بعدها ویران شد و در حدود سده هفتم هجری خرم‌آباد فعلی به جای آن بنا گردید. گمان می‌رود که قلعه فلک‌الافلاک همان دژ شاپورخواست باشد که در دوره ساسانی کاربرد حکومتی و نظامی داشته‌است. از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم‌آباد این قلعه نیز به نام خرم‌آباد معروف شد و احتمالاً نام فلک‌الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده‌است.

در متون تاریخی از قلعه فلک‌الافلاک با نامهای گوناگونی مانند دژ شاپورخواست، دژ بر، قلعه خرم‌آباد، قلعه دوازده برجی از آن یاد شده‌است. فلک‌الافلاک که در لغت به معنی سپهر سپهران یا فلک نهم است.

مرمت قلعه

در ابتدای سال ۱۳۸۹ فصل اول مرمت قلعه فلک‌الافلاک با هدف حفاظت و مرمت این اثر باستانی از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان به اتمام رسید. در این طرح مرمت آب‌روهای کف حیاط با سنگ تراشیده شده به ضخامت ۶ سانتیمتر، بندکشی و تعویض آجرها، دوباره چینی کنگره‌های تخریب شده و قوس طاق‌های قلعه و همچنین مرمت مهار در و پنجره های ورودی قلعه به اتمام رسید.

معماری

معماری قلعه، بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران‌های گوناگون تاریخ بدان افزوده شده است. وسعت تقریبی قلعه فلک الافلاک در حدود 5300 هزار مترمربع است که به صورت هشت ضلعی نامنظم بنا شده است. قلعه به طور کلی شامل هشت برج دو حیاط و فضای داخلی آن به چهار تالار نسبتاً بزرگ تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده است. ارتفاع بلندترین دیوار قلعه تا سطح تپه ۲۳ متر و مصالح آن از سنگ آجر، خشت و ملات گچ و آهک است.

حیاط اول

این حیاط در جهت شمالی، جنوبی طراحی شده و مساحت تقریبی آن 680 متر می‌باشد. پیرامون حیاط  چهار برج قرار دارد که دو برج آن در شمال و شمال غربی و دو برج دیگر در جنوب و جنوب غربی قرار دارد.

حیاط دوم

حیاط دوم در جهت شرقی، غربی طراحی شده و مساحت تقریبی آن 600 مترمربع است و همانند حیاط اول از چهار برج تشکیل می‌گردد. در چهار جهت این حیاط تالارهای بزرگی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند و اکنون به موزه تغییر کاربری یافته‌اند.

دروازه ورودی

درب ورودی بنا در سمت شمال و در بدنه برج شمال غربی، با عرض 10 متر و ارتفاع 3 متر بنا شده است. در ساخت این بنا از مصالحی چون خشت، آجر (قرمز)، سنگ و ملات استفاده شده‌است.

چاه قلعه

در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند، چاه آب قلعه قرار دارد. عمق این چاه که بیشتر آن با برش صخره به سرچشمه آب گلستان راه یافته نزدیک به ۴۰ متر است. در گذشته آب مورد نیاز ساکنین دژ از همین چاه تامین می‌شده‌است و اکنون نیز قابل بهره‌برداری است.

حمام قلعه

حمام قلعه در ضلع شمالی حیاط اول قلعه فلک الافلاک و در نزدیکی چاه این قلعه واقع شده است.  این حمام تا اواخر دوره قاجار استفاده می شده است. اکنون آثاری از آن مانند تنبوشه های سفالی، نقش های آهک بری و کانال های زیر زمینی قابل رویت می باشد.

قلعه فلک الافلاک دارای دو موزه باستانشناسی و مردم شناسی میباشد. 

موزه مردم شناسی

در تالار موزه مردم شناسی، عکس ها و ماکت های متعددی از آداب و رسوم گوناگون زندگی مردان وزنان عشایر و روستایی در منطقه لرستان به نمایش گذاشته شده است. در این قسمت ماکت هایی در اندازه طبیعی ساخته شده که ما را با نحوه زندگی و کار و پیشه اهالی لرستان آشنا می کند .

موزه باستان شناسی

موزه باستانشناسی این قلعه بیش از 600 اثر تاریخی را در 12 ویترین به نمایش می‌گذارد. آثار ارزشمند مفرغی، سفالی و سنگی متعلق به هزاره های پیش از میلاد در این موزه به نمایش گذاشته شده است. مجموع این آثار بیانگر قدمت، دیرینگی و پیشرفت تمدن کهن منطقه لرستان است.

آب و هوا

خرم‌آباد دارای آب و هوایی معتدل و نیمه مرطوب است، و دارای میزان بارندگی بسیار، خصوصاً در بهار می‌باشد. به همین دلیل  بهترین زمان برای سفر به این شهر تابستان است تا ضمن بازدید از بناهای تاریخی این شهر ازجاذبه های طبیعی منطقه نیز دیدن کنید.

دسترسی

قلعه فلک الافلاک در استان لرستان در شهر خرم آباد قرار دارد،این قلعه در خیابان فلک الافلاک در بالای تپه ای قرار دارد که گردشگران را به سوی خود می خواند.

ماشین شخصی

تهران در فاصله 485 کیلومتری (5 ساعت و 40 دقیقه) بنای قلعه فلک الافلاک قرار دارد، در مسیر باید از شهرهای قم، اراک و بروجرد عبور کرد. اصفهان در فاصله 390 کیلومتری (5 ساعت) قلعه فلک الافلاک قرار دارد، در مسیر باید از شهرهای نجف‌آباد، الیگودرز و دورود عبور کرد. شیراز در فاصله 840 کیلومتری (9 ساعت 50 دقیقه ) قلعه فلک الافلاک قرار دارد، در مسیر باید از شهرهای مرودشت، شهررضا، زرین شهر، نجف‌آباد، الیگودرز و دورود عبور کرد.

پایانه مسافربری

ترمینال خرم‌آباد در فاصله 4 کیلومتری (12 دقیقه) قلعه فلک الافلاک قرار دارد.

فرودگاه

فرودگاه بین المللی خرم آباد در فاصله 21 کیلومتری(20 دقیقه ) قلعه فلک الافلاک قرار دارد.

راه آهن

متاسفانه شهر خرم‌آباد فاقد ایستگاه راه‌‌آهن می‌باشد، نزدیکترین ایستگاه راه‌آهن به قلعه فلک الافلاک، ایستگاه راه‌آهن دورود می‌باشد که در فاصله 84 کیلومتری(1 ساعت و 20 دقیقه) بنا قرار دارد.