قلعه رودخان یا دژ حسامی ازبزرگترين و باعظمت‌ترين دژهاي نظامي گيلان و حتي ايران محسوب مي شود، این قلعه در ارتفاعات 650 تا 715 متری منطقه‌ای با نام محلی "قلعه ژیه" قرار دارد. قلعه رودخان در فاصله 60 کیلومتری از شهر تاریخی ماسوله و 24 کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن در بخش مرکزی و دهستان گوراب پس قرار دارد.

مساحت قلعه 26000 متر مربع  بوده و دارای دیواری به طول  بیش از 1500 متر است که توسط 65 برج و بارو محاصره شده است. به علت صعب العبور بودن مسیر و مشکل دسترسی قلعه با دنیای خارج، در ساخت بنا از مصالح پیرامون استفاده شده است. میلیون ها قطعه سنگ در ابعاد مختلف  در ساخت پی ها، دیوارها و تقریبا نیمی از ارتفاع برج ها و از آجر برای طبقات بالایی و سقف‌ها به کار برده شده است. همچنین به علت رطوبت بالای هوا در این منطقه استفاده از ملات گچ، ساروج و آهک همراه با خاکستر نشان از نبوغ معماران و سازندگان این بنا دارد.

از آنجایی که قلعه بر روی دو قله بنا شده است می توان آن را به سه بخش تقسیم کرد

بخش شرقی

این قسمت بر روی تپه‌ای قرار دارد که توسط یک دروازه از سایر قسمت‌ها جدا می شود. ساختمان اسکان سربازان، چندین قراول خانه و درب خروج اضطراری که از جمله بناهای نیمه سالم این قسمت است و تنها پایگاه افسران ارشد بازسازی شده و در وضعیت سالم قرار دارد.

بخش میانی

بخش میانی مورد بازسازی قرار گرفته و تقریبا همهی بناهای موجود در آن در وضعیت سالم قرار دارند. این بخش شامل دروازه اصلی، چندین محل اسکان سربازان و یک قراول خانه می شود.

بخش غربی

بخش غربی شامل بنا‌هایی همچون دروازهی ورودی، چشمه، حوض، آب انبار، سردخانه، حمام، آبریزگاه، شاه نشین و تعدادی واحدهای مسکونی و قراول خانه می شود که بر روی شیب تند کوه احداث شده است.

اجزای اصلی قلعه

دوازه ورودی

ورود به قلعه رودخان از طریق دروازهی اصلی امکان پذیر است که در ضلع شمالی بنا قرار دارد و به سبب قرارگیری شیب تند تپه و دو برج عظیم در دو طرف دروازه، کمتر در دسترس دشمنان قرار داشته و تقریبا غیر قابل نفوذ است. درب ورودی با قوس ساخته شده است و افراد را به یک راهرو هدایت می کند. پس از عبور از این راهرو محوطه ی دژ نمایان می شود و از آنجا با پشت سر گذاشتن چند پله سنگی می توان به سمت پشت بام بالای دروازه اصلی رفت.

برجها

دروازه اصلی شامل برج‌های بزرگی است که درقسمت پایینی توپر و در بالا توخالی هستند. این برج ها از بیرون به شکل استوانه‌ای توپر به نظر می رسند، اما در درون خود اتاق هایی هشت ضلعی دارند. در هر ضلع این اتاق‌ها روزنه یا پنجره هایی برای نور و حفاظت از قلعه در برابر متجاوزان تعبیه شده است.همه ی برج های قلعه دارای سقف هستند و قادر بوده اند تا نگهبانان را از  باد و باران و برف در امان نگه دارند.

پایگاه نظامی

پایگاه نظامی قلعه در بخش شرقی قرار دارد و دروازهی ورودی، زندان، حمام، آبریزگاه، محل اسکان افسران ارشد و تعدادی واحد مسکونی برای سربازان و قراول خانه را در خود جای داده است. در این قلعه نیز مانند هر قلعه ی دیگری، درب خروج اضطراری تعبیه شده است که در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارد. 

شاه نشین

متفاوت‌ترین بنای قلعه از سایر بناها شاه نشین است که محل استقرار حکمران بوده و بر بلندترین نقطه‌ی قلعه در ارتفاع ۷۷۸ متری از سطح دریا واقع شده است. امروزه بقایای زیادی از این بنا به چشم نمی خورد اما بر اساس پژوهش های انجام شده، در طبقه ی همکف آن دو اتاق و یک ایوان وجود داشته و ایوان با راه پله ای به طبقه ی فوقانی راه می یافته است. 

آب انبار

آب انباری در بخش غربی قلعه و در گودترین محل آن قرار دارد که در قديم آب مورد نياز قلعه به وسيله لوله های سفالی از ييلا‌ق زردخوني واقع در ارتفاعات غربي به حوض وسط آن هدايت مي‌شده است. پس از زلزله سال ۱۳۶۹ گیلان دیگر آبی به این آب انبار نیامد ولی در سال های بعد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان نسبت به احیا و بازسازی آن اقدام نمود.

تاریخچه بنا

اطلاعاتی در مورد زمان دقیق ساخت این بنا در دسترس نیست، اما بسیاری از کارشناسان بر اساس برخی شواهد تاریخی معتقدند که این قلعه در دوران ساسانیان (1800 تا 1400 سال پیش) و در زمان حمله‌ی اعراب به ایران ساخته شده و در دوره ی سلجوقیان مورد مرمت قرار گرفته است. بر روی کتیبه سردر ورودی قلعه که اکنون در موزهٔ گنجینهٔ رشت نگهداری می‌شود، درج شده که این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام‌الدین تجدید بنا شده است. 

این بنای تاریخی در تاریخ ۳۰ مرداد سال ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۵۴۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.

دلیل نامگذاری

به دلیل قرارگیری این قلعه در کنار رودخانه نام باستانی دژ رودگان را به آن اختصاص داده اند که در گذر زمان به قلعه رودخان تغییر یافته است. کلمه رودخان مخفف رودخانه است و قلعه رودخان به معنای قلعه ای است که در نزدیکی رودخانه قرار دارد. این قلعه در زبان بومی (تالشی) قله رخون نامیده می شود که تغییر یافته ی قلعه رودخان می باشد. علاوه بر این نام ها، در دوران هایِ تاریخی مختلف اسامی دیگری همچون هزارپله، حسامی، سگسار و سگسال نیز به آن اطلاق شده است. عنوان قلعه حسامی به حسام الدین دباج اسحقی و مرمت و تجدید بنای قلعه توسط وی اشاره دارد. عنوان هزار پله نیز بر اساس تعداد پله های منتهی به قلعه به آن اختصاص داده شده است.

آب و هوا

هوای استان گیلان معمولا در فصل های ابتدایی سال معتدل و مرطوب است، در فصل های پایانی هوای استان رو به سردی میرود و غالبا همراه با بارش برف و باران است.

با اینکه شما می‌توانید در تمام فصول سال از قلعه رودخان بازدید کنید بهترین زمان برای بازدید از قلعه رودخان، بهار و تابستان است که طبیعت بسیار زیبا به نظرمی رسد و هوا برای پیاده روی در جنگل و مسیر قلعه مناسب است. همچنین در نیمه اول سال ساعات بازدید از قلعه از هشت صبح تا شش و حتی هفت بعد از ظهر می باشد.

دسترسی

 فومن نزدیک ترین شهر به قلعه رودخان است که در فاصله 24 کیلومتری (30 دقیقه) این بنا قرار دارد. از شهر فومن مسیر خود را به سمت جاده قلعه رودخان ادامه دهید و پس از عبور از روستاهای گشت، کرد محله ، سیاه کش، گوراب پس، سعیدآباد به روستای قلعه رودخان می‌رسید. از محل پارکینگ خودرو تا قلعه ۱.۵ کیلومتر فاصله وجود دارد و پس از پیمودن حدود 1000 پله ورودی قلعه را خواهید دید.

ماشین شخصی

از تهران تا قلعه رودخان 300 کیلومتر (4 ساعت و 30 دقیقه) فاصله می باشد که در طول مسیراز شهرهای کرج، قزوین، منجیل و رودبار عبور می کنید. از اصفهان تا بنای تاریخی قلعه رودخان 680 کیلومتر(8 ساعت و 5 دقیقه) راه می‌باشد. در نزدیکترین مسیر از شهرهای شاهین شهر، دلیجان، ساوه، قزوین، منجیل و رودبارعبور خواهید کرد. از تبریز تا قلعه رودخان 490 کیلومتر (6 ساعت 45 دقیقه) فاصله هست که در مسیر باید از شهرهای بستان آباد، افکند، خلخال و فومن عبور کرد.

پایانه مسافرتی

ترمینال رشت در50 کیلومتری (1ساعت و 20 دقیقه) قلعه رودخان قرار دارد که امکان حمل نقل به تمام شهرهای ایران را میسر می سازد.

راه آهن

متاسفانه استان گیلان فاقد حمل و نقل ریلی می باشد، با این حال ایستگاه راه آهن قزوین نزدیک ترین ایستگاه به استان گیلان است که در فاصله 210 کیلومتری (3 ساعت) قلعه رودخان واقع شده است.

فرودگاه

فرودگاه بین المللی سردار جنگل شهر رشت نزدیکترین فرودگاه به قلعه تاریخی رودخان می باشد که در فاصله 55 کیلومتری(1 ساعت 30 دقیقه) واقع شده است.